DEN HAAG - Het is tegen tienen woensdagavond als de vermoeidheid en irritatie hun tol eisen in de Trêveszaal. Het kabinet is daar al urenlang in crisis bijeen en ook de ultieme poging om VVD-minister Verdonk binnenboord te houden, lijkt op politieke onwil te stranden. Dan breekt er iets in premier Jan Peter Balkenende (CDA). Hij pakt de voorzittershamer en zegt tegen zijn collega’s: ‘Ik ga nú een besluit nemen.’ Hij wil verder, zonder de VVD.

De liberale bewindslieden zijn verbijsterd en geschokt. Laat de premier nu echt, met de haven in zicht, zijn demissionaire kabinet schipbreuk lijden? Minister Zalm kan het niet geloven en reageert met onverholen sarcasme. ‘Tja, als de premier deze conclusie trekt, wie ben ik dan als vicepremier om dat tegen te spreken.’

Zijn partijgenoot Atzo Nicolaï toont meer tact en vraagt om schorsing van het beraad, de zoveelste keer die avond.

asiel- en uitzettingsbeleid, op woensdag is daar niets van over. ‘Ronduit onaangenaam, beschamend eigenlijk’, vindt een VVD-minister.

In het crisisberaad, dat om half één ’s middags in de Trêveszaal begint, gaat het er daarom onmiddellijk hard aan toe. Een voorstel van de VVD om de Raad van State advies over de crisis te vragen – eerder door de SGP geopperd – wordt door Balkenende van tafel geveegd. De premier is vastbesloten de twee eisen van de Tweede Kamer te honoreren: een humaner asielbeleid en het vertrek van Verdonk.

Die opstelling vloeit niet alleen voort uit respect voor het parlement. Balkenende en zijn CDA-collega’s hebben hun buik vol van Verdonk. Haar daden, haar woordkeus, steeds weer staat zij – tot afgrijzen van het CDA – garant voor politieke crises. ‘Dit is oud zeer. Hier worden nu de rekeningen vereffend’, verzucht een VVD-bewindsman tijdens een schorsing.

Rond twee uur zegt Zalm dat alle VVD-ministers opstappen als Verdonk weg moet. Daar is wel enige discussie aan voorafgegaan in VVD-kring. Met name Nicolaï en minister Remkes vrezen de gevolgen van de breuk.

Het politieke adagium luidt immers ‘wie breekt, betaalt’ en het CDA zal niet nalaten hen vaandelvlucht in te wrijven. Doorslaggevend is echter dat de VVD niet wil tornen aan het strenge asielbeleid. Bovendien: als Verdonk alleen zou vertrekken, maakt dat van haar een martelaar en daar zit bij de VVD niemand op te wachten.

Geconfronteerd met de collectieve ontslagaanvraag, deinst de premier terug. Hij doet een zwaar beroep op Zalm. Het landsbelang, het staatsrecht, de nachtrust van de koningin, alles sleept hij erbij om het verlies tot één minister – Verdonk – te beperken. Pa na het diner – een Indonesische rijstschotel - wordt het compromis gevonden.

Het uitzettingbeleid verandert, maar de uitvoering daarvan is niet langer de verantwoordelijkheid van Verdonk. Zij zal haar portefeuille Vreemdelingenbeleid aan CDA-minister Hirsch Ballin afstaan, in ruil voor iets uit zijn winkel.

Een briljante vondst meent het CDA, dat het geestelijk eigendom ervan bij Balkenende, oud-minister Donner en fractievoorzitter Maxime Verhagen legt. Tekenend voor de sfeer is dat ook de VVD zegt de vader van het compromis te zijn. Eén VVD-bewindspersoon meent dat het voorstel ‘logischerwijs voortvloeide’ uit de tergend complexe discussie om tot elkaar te komen.

Er wordt geschorst om Hirsch Ballin en Verdonk de kans te geven in een kamertje apart de uitruil te regelen. Iets voor tienen melden de twee zich met bedrukte gezichten weer in de Trêveszaal: ze komen er niet uit.

‘Toen scheerde het kabinet langs de afgrond’, zal een bewindsman na afloop zeggen. Het is het moment waarop Balkenende er genoeg van heeft en naar zijn voorzittershamer grijpt. Klaar om het ontslag van alle VVD’ers te accepteren. Dan maar verder als demissionair CDA-rompkabinet, in afwachting van de formatie van een nieuwe regeringsploeg.

Het is ook het moment waarop Nicolaï van zijn stoel opspringt en ‘schorsing’ roept. Hij, maar ook enkele andere CDA’ers en VVD’ers vinden het te zot voor woorden om zo vlak bij de finish alsnog uit de race te stappen.

‘We hebben toch niet acht uur lang in crisisberaad bij elkaar gezeten om het dan op de verdeling van de portefeuilles te laten stuklopen’, foetert een CDA’er. Hij krijgt zijn zin. Hirsch Ballin en Verdonk gaan opnieuw in de slag.

‘En toen was het in een vloek en een zucht geregeld’, stelt een VVD’er tevreden vast. Hirsch Ballin krijgt Vreemdelingenzaken erbij, Verdonk Jeugdbescherming, Preventie en Reclassering.

Rond half twaalf ’s nachts rijden de eerste dienstauto’s met hun minister weg bij de Trêveszaal. Balkenende loopt naar de Tweede Kamer en geeft daar een korte verklaring over het voortbestaan van zijn kabinet. Hij verhult niet dat het kantje boord was.

Een kwartiertje later volgt een persconferentie van Zalm en Verdonk. De vicepremier spreekt over een ‘zwarte dag’, hij voelt zich een beetje ‘burgemeester in oorlogstijd’. Verdonk staat vooral zwijgend naast hem.

Vier moties van afkeuringen in een jaar tijd voor Verdonk

Achtergrond
Opnieuw leidt een Kamerdebat met minister Verdonk (Vreemdelingenzaken) tot een kabinetscrisis. De motie van afkeuring die zij dinsdag kreeg, is haar vierde in een jaar tijd, de tweede die wordt gesteund door een Kamermeerderheid. Verdonk kwam sinds haar aantreden (mei 2003) diverse crises te boven.

	December 2006 De Tweede Kamer zegt het vertrouwen op in minister Verdonk voor Vreemdelingenzaken. Ze komt niet tegemoet aan een in de Kamer aangenomen motie die haar vraagt het uitzetten van asielzoekers op te schorten. Na urenlang crisisberaad besluit het kabinet dat Verdonk haar portefeuille op moet geven maar dat ze aan kan blijven als minister. De uitzetting van bepaalde groepen asielzoekers wordt stopgezet tot er een nieuw kabinet is gevormd.
	November 2006 Verdonk eist in een Haags café het VVD-partijleiderschap op. Zij kreeg bij de verkiezingen meer voorkeurstemmen dan partijleider Rutte (620.555 tegen 553.200). De fractie smoort de machtsgreep diezelfde avond.
	Juni 2006 Het kabinet Balkenende II valt over de handelwijze van Verdonk in de kwestie over het Nederlanderschap van VVD-politica Hirsi Ali. Regeringspartij D66 zegt het vertrouwen in Verdonk op en stapt uit het kabinet. CDA en VVD blijven achter Verdonk staan, en vormen een minderheidskabinet.
	April 2006 De linkse oppositie zegt voor de tweede keer het vertrouwen op in Verdonk, omdat gegevens van 180 uitgeprocedeerde asielzoekers in handen zijn gekomen van de Syrische overheid. De coalitiepartijen steunen Verdonk.
	Maart 2006 Uitgeprocedeerde homoseksuele asielzoekers moeten van Verdonk terug naar Iran. De Kamer noemt het een ‘krankzinnig besluit’. In oktober draait Verdonk haar beslissing terug.
	April 2006 Verdonks besluit om de Kosovaarse vwo-scholiere Taïda Pasic uit te zetten, krijgt steun van een gelegenheidscoalitie van CDA, VVD en LPF. Regeringspartij D66 steunt Verdonk niet.
	December 2005 Verdonk overleeft haar eerste motie van afkeuring, nadat ze de Kamer onvolledig en onjuist heeft geïnformeerd over de verstrekking van asielgegevens aan Congo. Verdonk maakt haar excuses aan de Kamer.
	Oktober 2005 Verdonk laat na de Schipholbrand weten dat de bewakers van het complex ‘adequaat’ hebben gehandeld. Uit onderzoek van de commissie-Van Vollenhoven blijkt dat allerminst. Toch stappen in september 2006 alleen de ministers Donner (Justitie) en Dekker (Volkshuisvesting) op.
	September 2004 Verdonk botst met D66-minister De Graaf (Koninkrijksrelaties) over de toelating en uitzetting van criminele Antilliaanse jongeren.

‘Het parlementair stelsel is verkracht’

AMSTERDAM - GroenLinks-fractievoorzitter Femke Halsema sprak donderdag in de Kamer van een ‘bedenkelijke staatsrechtelijke constructie’, haar collega Alexander Pechtold (D66) van ‘prostituering van het staatsrecht’.

Aan die kwalificaties over het overeind houden van het kabinet wil de Nijmeegse staatsrechtgeleerde Paul Bovend’Eert nog wel een krachtige uitspraak toevoegen. ‘Hier is sprake van het verkrachten van het parlementair stelsel.’

Hoogleraar staatsrecht Bovend’Eert noemt het ‘politiek onfatsoenlijk’ dat minister Verdonk, ondanks een motie van afkeuring, aanblijft. Een staatsrechtelijk novum dat een Tweede Kamer eigenlijk niet had moeten laten passeren, zegt hij. ‘Stel je voor: als een minister in de toekomst onder vuur ligt dan verwissel je de portefeuilles een beetje.’

Het aanblijven van Verdonk heeft ook bijzonder hoogleraar parlementaire geschiedenis Carla van Baalen verbaasd. ‘Balkenende beschuldigt de Kamer dan wel van noviteiten in deze periode van een demissionair kabinet, maar de grootste zit in zijn eigen oplossing voor de crisis besloten. Het is toch vreemd dat Verdonk blijft zitten als ze juist op een beleidsterrein waaraan ze zich zo heeft verbonden, wordt afgerekend door een Kamermeerderheid?’

Eigenlijk had de Tweede Kamer donderdag een gelegenheid om alles weer recht te zetten, zegt Van Baalen. ‘Door alsnog een echte motie van wantrouwen tegen Verdonk in te dienen.’

Volgens Bovend’Eert ‘misbruikt’ premier Balkenende de demissionaire status van het kabinet door het met voeten treden van de vertrouwensregel. ‘Die is van fundamenteel belang voor het functioneren van onze parlementaire democratie. Meestal gebruikt een kabinet die regel vaker dan de Kamer en dan vooral als drukmiddel. Het is eigenlijk ongehoord dat die vertrouwensregel nu door het kabinet wordt geschonden. En dan beticht het kabinet de Kamer van onfatsoen!’ Bovend’Eert refereert met zijn opmerking aan de opvatting van het kabinet dat de Tweede Kamer niet kán aandringen op ingrijpende beleidswijzigingen tijdens de demissionaire staat van een kabinet.

Een kabinet mag in zo’n periode geen verregaande ingrepen doorvoeren. Formeel laat het staatsrecht dat wel toe, maar het ‘ongeschreven recht’ zegt dat Kamer én kabinet pas op de plaats maken.

Bovend’Eert: ‘In deze kwestie duwt de Kamer het kabinet geen nieuw beleid door de strot. Het gaat alleen maar om opschorting van bestaand beleid.’

‘Het kabinet vindt nu wel dat de Kamer te ver is gegaan, maar in de parlementaire geschiedenis wemelt het juist van de voorbeelden waarin demissionaire kabinetten nog verregaande besluiten hebben genomen die niet bij de status van zo’n kabinet passen.’

Van Baalen: ‘Ik denk dat Balkenende niet zoveel gevoel heeft voor staatsrecht. Tijdens zijn eerste demissionaire kabinet botste hij al met de Eerste Kamer, die vond dat hij terughoudender moest zijn. En nu vloog hij weer uit de bocht met die opmerking over toevallige meerderheden. Alsof er onlangs geen verkiezingen zijn geweest.’

VVD: liever met tegenzin gebleven dan als dief in de nacht vertrokken

DEN HAAG - De VVD-bewindslieden zitten nog in het kabinet, maar niet van harte. Hoe heeft het zo kunnen gebeuren? Daar zat minister Verdonk. Nog wel in het regeringsvak, maar zonder dat ze iets mocht zeggen. Onder haar ogen braken intussen minister Hirsch Ballin en de Tweede Kamer eensgezind het uitzettingsbeleid af dat de basis legde voor haar stormachtige politieke carrière.

Wat zij wekenlang als volstrekt onmogelijk had betiteld, bleek onder haar opvolger geen probleem. Linkse politici die ze jarenlang razend had gemaakt met haar behandeling van de 26 duizend asielzoekers, waren plots in de positie haar de nederlaag in te wrijven, een verleiding die ze niet konden weerstaan. Buiten de zaal vroegen journalisten smalend of ze nu Rubberen Rita was geworden.

De vrouw die premier zou worden, die als geen ander de politiek van het afgelopen jaar domineerde, die drie weken geleden eigenhandig het hoogste aantal voorkeurstemmen ooit binnenhaalde, is vleugellam geworden.

Met de naast haar zittende vicepremier Zalm was het niet veel beter gesteld. De VVD-ministers bevinden zich sinds woensdagavond in een uiterst curieuze positie. Ze zijn het niet eens met het nieuwe asielbeleid van het kabinet, maar moeten er toch voor tekenen. Dadelijk, als er geld nodig is voor het nieuwe beleid, zal Zalm loyaal moeten financieren wat hij woensdag nog een gedrocht noemde.

De Kamer geselde deze staatkundig dubieuze constructie in alle toonaarden. Maar ook de kiezers in het land begrijpen er weinig van en hadden het zuiverder gevonden als Verdonk of alle VVD-ministers waren opgestapt, blijkt uit een eerste peiling van De Hond.

Waarom is dat niet gebeurd? Politiek gezien was de VVD beter uit de crisis gekomen. De partij had met een luide knal een begin in de oppositie kunnen maken.

Het was het landsbelang, zeggen de VVD-ministers keer op keer. Vooral demissionair minister Kamp zou hard nodig zijn wegens de gevoelige operatie in Uruzgan. Dezelfde Kamp stond een week geleden nog kandidaat voor het voorzitterschap van de Tweede Kamer.

De rook moet nog optrekken, maar uit de eerste reconstructies van het crisisberaad in de Trêveszaal blijkt dat de VVD’ers onder enorme druk stonden. CDA-premier Balkenende wilde alleen Verdonk laten gaan, maar daarmee kon de VVD niet akkoord gaan. Ze zou haar martelaarschap hebben kunnen gebruiken voor haar strijd met de VVD-top.

Als alle VVD-ministers zouden opstappen, hadden ze de koningin voor de keus gesteld Verdonk alleen of hen allen te laten gaan, een situatie waarin je de monarch niet mag brengen. Balkenende had volgens sommige geruchten hierover zelfs contact met de koningin.

Uiteindelijk incasseerde de trotse regeringspartij VVD nog liever de nadelen van aanblijven dan dat ze na twaalf jaar regeren als een dief in de nacht vertrok.

Reconstructie crissisberaad CDA en VVD

Binnen een dag is het CDA Verdonk zat

Vier moties van afkeuringen in een jaar tijd voor Verdonk

‘Het parlementair stelsel is verkracht’

VVD: liever met tegenzin gebleven dan als dief in de nacht vertrokken

Bron/Copyright:
Nickerie.Net / Volkskrant	,15-12-2006